Bước trở về với nghệ thuật
Một bước đến gần tranh, là một bước quay trở về.
(Đọc để bạn có thể bước đầu tự ngắm tranh mà không cần người hướng dẫn, cũng như hiểu cái cơ bản nhất của tinh thần trong một bức tranh là lý trí và cảm nhận)
Nếu bạn vẫn nghĩ rằng nghệ thuật là tình cảm/ cảm xúc thuần túy, bạn đã đánh rơi một phần quan trọng khác của hội họa: lý trí. Hôm nay, ta hãy nhặt nó lên và cùng ngắm những bức tranh trên cả hai tiêu chí áy. Một bức tranh có thể chứa đựng cả hai yếu tố ấy, hoặc chỉ có một trong hai. Và điều đó được thể hiện qua hình và màu. Hình và màu là hai điều giản dị nhất để ta bắt đầu từ đó mà tiến lại gần với một bức tranh, rõ rồi, là để ngắm và thực sự trò chuyện, cảm nhận nó, cả về lý trí và tình cảm. Hình có thể khó đoán, màu thì không.
Nghĩa là đa số người làm chuyên môn nhìn vào một bức tranh thì sẽ nhận ra là màu sắc đó có phải là kết quả trực tiếp của cảm nhận/ tình cảm thật thà nhất từ trái tim của tay họa sỹ, hay đâu đó trong quãng đường vô định từ trái tim đến ngòi bút của anh, cảm xúc nguyên sơ ấy đã bị chặn lại, lọc bớt, bằng một hay nhiều những lớp lọc/ tấm chắn của lý trí, tự luận, tính toán.
Minh họa cho màu của cảm xúc, của lý trí, và của sự kết hợp tuyệt vời nhuần nhuyễn giữa hai yếu tố này, theo thứ tự lần lượt. Đều là tranh của Cezanne, Cezanne đáng kính, một và duy nhất.
Nhưng chuyện không dễ xảy ra như thế với hình hài. Người ta có thể giả một đường nét mà không hề bị lộ ra với người xem. Hình hài gợi xấu xí hay đẹp đẽ, dầu yêu hay thù hận, đều có thể được định đoạt bởi lý trí của người họa sỹ, mà người xem dù thuộc chuyên ngành cũng không có nhu cầu phán đoán thật giả. Vì lạ thay, người ta không đòi hỏi điều đó với hình. Hình có thể được tính toán mà vẫn bảo đảm đẹp.
Minh họa cho hình của lý trí, và cảm xúc, theo thứ tự lần lượt. Cả hai cùng là của Picasso. Một bức vẽ cô gái, một bức vẽ - con cóc.
Thế thì có hai ước muốn ta thường thấy người yêu tranh mang theo khi đi tìm mua để sở hữu hay chỉ đơn giản là ngắm nghía và mong đợi được thấy ở một bức tranh bất kỳ. Hai mong muốn ấy, rõ ràng rồi, không phải thật hay giả, vì đâu đó với hình hài, giới chuyên môn không đặt nặng điều đó, cho nên màu sắc cũng luồn lách đòi được bỏ qua cho. Thế thì những ước muốn nọ, là về vấn đề: trái tim hay lý trí, ta hãy gọi tắt là tâm và trí. Với một tác phẩm mang tính hội họa cao, ta thường đi tìm sự bầu bạn, tìm cái “tâm”. Ở một tác phẩm mang tính ý niệm nhiều hơn, ta tìm những ý tưởng của “trí”.
Thế mà từ bao giờ, thị trường nghệ thuật để những gì tự nhiên như hơi thở lên cái tầm cao nhất, và cho đến giờ vẫn được người ta đón đợi nhất, ở mọi nơi: từ giới chuyên hay không chuyên, giới họa sỹ hay phê bình, giới đặc tuyển hay bình dân. Tại sao lại như thế? Thì, cái sâu thẳm nhất có thể thuyết phục, bầu bạn, cái thật thà nhất mà ta thường mưu cầu nơi một người tri kỷ tâm giao, vẫn là cái “tâm”. Ta đâu thể phủ nhận rằng cái gì nằm trên con đường từ trái tim đến trái tim sẽ làm ta khắc ghi sâu đậm nhất, lâu bền nhất, và lắm khi dẫn dắt lý trí đi theo một cách ngoan ngoãn, tự nguyện, chuẩn chỉ đến mức ai nấy đều không ngờ rằng kẻ nắm thóp chẳng phải là nó.
Nghệ thuật và các tác phẩm nghệ thuật từ sau Ấn tượng đã được định giá như vậy, hóa ra là cuộc định giá của những trái tim, hóa ra là hoàn toàn mơ hồ nhưng lại quyết đoán và không cần chối cãi. Tôi nói là không cần, vì chối cãi là có thể làm được ở đây, với lý luận và phê bình. Nhưng trong địa hạt của nghệ thuật, sẽ là buồn cười khi ta đã ở đây rồi, mà còn không thật thà với nhau, là chính mình. Đã về với nghệ thuật rồi, mà còn quay bước khỏi cái mình thực sự yêu.
Hôm nay Hạnh viết một chút, tặng các mọi người thân yêu những thỏa mãn nho nhỏ khi ngắm nhìn nghệ thuật ở thì tương lai, diễn ra ở bất kỳ đâu, bất cứ nơi nào, mà không cần ai hướng dẫn cả. Vì cứ tích tụ dần những hiểu biết nhỏ, sớm thôi, nó sẽ dài rộng.
With love,
(As usual)
Trần Kim Hạnh
--------------------
Notes:
Đó cũng là hai yếu tố tạo hình cơ bản nhất, bên cạnh chất, đường nét, điểm, … Nếu chỉ được biết hai yếu tố để có thể ngắm tranh một cách tương đối hoàn chỉnh, thì đó là hình và màu.
Bình luận